Σχολικός Εκφοβισμός - Γράφει η Αγάπη Τερζοπούλου

     Ο Σχολικός Εκφοβισμός είναι ένα φαινόμενο, που αναφέρεται στη χρήση βίας μεταξύ μαθητών ή συνομήλικων παιδιών, με στόχο να προκληθεί πόνος και αναστάτωση. Πρόκειται για επαναλαμβανόμενα ξεσπάσματα επιθετικότητας που χαρακτηρίζονται από σωματική ή ψυχολογική υπεροχή του θύτη έναντι του θύματος και

διακρίνεται στο σωματικό, λεκτικό και κοινωνικό εκφοβισμό.

Τα αίτια του φαινομένου είναι τόσο ατομικά όσο και περιβαλλοντικά. Στα ατομικά συμπεριλαμβάνονται χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, όπως η επιθετικότητα, ο θυμός, η παρορμητικότητα, η ανάγκη για έλεγχο και επιβολή της δύναμης και απόψεις του παιδιού γύρω από τη βία.

Πιθανοί λόγοι που μπορούν να οδηγήσουν στην εκδήλωση του φαινομένου είναι η δυσαρέσκεια από το σχολείο, η κατάσταση που επικρατεί στα σχολεία, με τους εντατικοποιημένους ρυθμούς εκπαίδευσης και ο
λιγοστός χρόνος που αφιερώνεται στη δημιουργική μάθηση και επικοινωνία των μαθητών, καθώς και η ελλιπής κατάρτιση των εκπαιδευτικών σε θέματα ψυχικής υγείας των νέων.

Επιπρόσθετα, η βία μέσα στην οικογένεια και η συναισθηματική παραμέληση των παιδιών μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη του φαινομένου, καθώς τα παιδιά αφενός μαθαίνουν και αναπαράγουν το πρότυπο βίας κι αφετέρου δεν αναπτύσσουν την ικανότητα της ενσυναίσθησης, δηλαδή το να μπαίνουν στη θέση του άλλου και να καταλαβαίνουν πώς νιώθει.

Τέλος, κοινωνικά φαινόμενα όπως η οικονομική κρίση ή τα πρότυπα που προωθούνται σε μια κοινωνία ή μέσα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, μπορούν να ενισχύσουν φαινόμενα βίας στο σχολείο.

Ο Σχολικός Εκφοβισμός αποτελεί έναν ισχυρό και σοβαρό στρεσογόνο παράγοντα για τα παιδιά, που επηρεάζει ένα ευρύ φάσμα της λειτουργικότητάς τους, όπως την ψυχική ευεξία, την κοινωνική προσαρμογή, την εκδήλωση ψυχοσωματικών συμπτωμάτων και τη σχολική ζωή.

Ξεκινώντας με τις ψυχολογικές συνέπειες, τα παιδιά διακατέχονται από συναισθήματα ανασφάλειας και φόβου. Επηρεάζεται η αυτοεκτίμησή τους και δηλώνουν δυστυχισμένα. Ο σχολικός εκφοβισμός αυξάνει τον κίνδυνο να εμφανιστούν συναισθηματικές διαταραχές, κυρίως άγχος και κατάθλιψη και ενδέχεται να αναπτυχθεί αυτοκτονικός ιδεασμός.

Ο δεύτερος τομέας που επηρεάζεται άμεσα από το σχολικό εκφοβισμό είναι η κοινωνική προσαρμογή των παιδιών, καθώς παρατηρείται μια αδυναμία των παιδιών αυτών είτε ως θύματα είτε ως θύτες να αναπτύξουν υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις. Επίσης, κυρίως για τους θύτες, αυξάνεται ο κίνδυνος να εμπλακούν σε παραβατικές συμπεριφορές και το πιο δυσοίωνο σε εγκληματική δραστηριότητα και στην ενήλικη ζωή. Η κοινωνική απομόνωση και η κατάχρηση ουσιών είναι από τις πιο συχνές συνέπειες που καταγράφονται.

Τα παιδιά - θύματα του σχολικού εκφοβισμού αναφέρουν συχνά σωματικά ενοχλήματα, τα οποία δε δείχνουν να έχουν οργανική αιτία μέσα από εξετάσεις. Τα πιο συχνά εξ αυτών είναι πονόκοιλοι, πονοκέφαλοι, πόνοι στην πλάτη και γαστρεντερικές διαταραχές, προβλήματα στον ύπνο, απώλεια της όρεξη και νυχτερινή ενούρηση.

Και η σχολική πορεία των παιδιών (θυμάτων) επηρεάζεται, καθώς μειώνεται η επιθυμία τους να πάνε στο σχολείο και αυξάνονται οι απουσίες τους, επηρεάζεται η προσοχή και η συγκέντρωσή τους και μειώνεται η απόδοσή τους στα μαθήματα. Τα συναισθήματα των παιδιών απέναντι στο σχολείο είναι φόβος, δυσαρέσκεια και ανασφάλεια.

Κλείνοντας, θα ήθελα να αναφέρω κάποια από τα γενικά χαρακτηριστικά των παιδιών που συμμετέχουν στα φαινόμενο αυτό και είναι ο ρόλος του θύτη, του θύματος και του παρατηρητή.

Παιδί - Θύτης:

› Επιθετικότητα στις σχέσεις συνομήλικων

Βίαιη και παραβατική συμπεριφορά

Συναισθηματική αποξένωση στην οικογένεια

›  Ανάγκη να έχει τον έλεγχο και να νιώθει δυνατό, αντλεί ευχαρίστηση από τη βλάβη που προκαλεί, χαμηλή ενσυναίσθηση, «το θύμα με προκάλεσε». Λίγο άγχος, ισχυρή αυτοεκτίμηση

 Νιώθει δυστυχισμένο από το σχολείο

Παιδί - Θύμα:

›  Εσωστρεφές, με υπερεμπλοκή της οικογένειας και απόρριψη από τους συνομηλίκους

›  Αγχωμένο, ανασφαλές, φοβισμένο, με χαμηλή αυτοεκτίμηση και μικρή ικανότητα να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Είναι απομονωμένο, με λίγους φίλους κι όχι αναπτυγμένες κοινωνικές δεξιότητες. Πολύ κοντά στην οικογένειά του, με υπερπροστατευτικούς γονείς και πιο αδύναμο σωματικά

›  Αποφεύγει το σχολείο και δηλώνει αισθήματα μοναξιάς

Παρατηρητής:

›  Τρομαγμένο κι έντονα φοβισμένο, νιώθει ανήμπορο και γεμάτο ενοχές, θεωρείται παράπλευρη απώλεια του φαινόμενου.

›  Αποτελεί τραύμα και για αυτά.

›  Υπάρχει ο φόβος και η σκέψη μη στραφεί εναντίον του ο θύτης και φόβος για αντίποινα.

Τερζοπούλου Αγάπη,

Ψυχολόγος Α.Π.Θ.

Βιβλιογραφία:

Baldry, A.C., 2003. Bullying in schools and exposure to domestic violence. Child abuse and neglect 27, 713-732.

Banks, R., 1997. Bullying in schools.

Bosworth, K., Espelage, D.L., Simon T.R., 1999. Factors Associated With Bullying Behavior in Middle School Students. Journal of early adolescence, 19, 341-362.

Craig,W.M., Harel, Y. 2002. Bullying, physical fighting and victimization. Health behaviour in school aged Children. 133-144.

Due,P., Holstein, B.E., Lynch, J., Diderichsen, F., Gabhain, S.N., Scheidt, P., Currie,C., 2005. Bullying and symptoms among school-aged children: international comparative cross sectional study in 28 countries. European Journal of Public Health, 15, 128-132.

Fekkes, M., Pijpers, F.I.M., Verloove- Vanhorick, S.P., 2004. Bullying: who does what, when and where? Involvement of children, teachers and parents in bullying behavior

Forero, R., McLellan, L., Rissel, C., Bauman, A., 1999, Bullying behaviour and psychosocial health among school students in New South Wales, Australia: cross sectional survey,Bmj.319, 344-348.

Gini, G., Pozzoli, T., 2009. Association Between Bullying and Psychosomatic Problems: A Meta-analysis. Pediatrics, 123, 1059-1065.

Griffiths,L.J.,  Wolke, D., Page, A.S., Horwood,J.P., 2006. Obesity and bullying: different effects for boys and girls. Archives of disease in childhood, 91, 121-125.

Kim, Y.S.,  Leventhal, B.L., Koh,Y.J., Hubbard,A., Boyce,T., 2006. School Bullying and Youth Violence. causes or consequences of psychopathologic behaviour. Archives of General Psychiatry, 63, 1035-1041.

Μακρή- Μπότσαρη, Ε. Σύγχρονα προβλήματα εφηβείας. Θέματα ενότητας «Παιδαγωγική επιμόρφωση εκπαιδευτικών του ΟΑΕΔ.

Nansel, T.R., Craig W., Overpeck, M.D., Saluja G., Ruan,J., 2004. Cross-national Consistency in the Relationship Between Bullying Behaviors and Psychosocial Adjustment. Archives of Pediatrics & Adolescend medicine,158, 730-736.

Rigby, K., 2007. Bullying in schools and what to do about it. Acer Press, 48-93.

Rimpela,M., Marttunen,M., Rimpela,A., Rantanen,P., Bullying, depression, and suicidal ideation in Finnish adolescents: school survey. Pubmental Central.