Σχολικός Εκφοβισμός: Ο ρόλος του εκπαιδευτικού

  

Τι είναι  Σχολικός Εκφοβισμός:		Τι δεν είναι Σχολικός Εκφοβισμός:
Ο σχολικός εκφοβισμός είναι η επιθετική εκείνη συμπεριφορά που είναι εσκεμμένη, απρόκλητη και επαναλαμβανόμενη. Αποτελεί κατάχρηση εξουσίας και εμπεριέχει ανισότητα στη δύναμη που είναι είτε αντικειμενική (π.χ. σωματική) είτε αντιληπτή (π.χ. προσωπικότητας). Εν ολίγοις, κατευθύνεται προς εκείνα τα θύματα που εκλαμβάνονται από τους θύτες (έναν ή πολλούς μαζί) ως αδύναμα, είτε σωματικά είτε ψυχολογικά.		Όταν δεν υπάρχει ανισότητα ανάμεσα στα μέλη (σωματική διάπλαση, κοινωνική θέση, κουλτούρα). Όταν υπάρχει όμοια συναισθηματική αντίδραση. Όταν υπάρχουν απλές παρεξηγήσεις ή απλοί καυγάδες μεταξύ των μαθητών. Όταν γίνονται αστεία που διασκεδάζουν πραγματικά και τις δύο πλευρές.

Στην Ελλάδα τα αποτελέσματα από έρευνες δείχνουν ότι το 10- 15% των μαθητών πέφτουν θύματα εκφοβισμού ή βίας στο σχολείο. Υπολογίζεται ότι περίπου το 5% των μαθητών αποτελούν την κατηγορία  «παιδιά – θύτες»  και ότι τα αγόρια είναι πιο πιθανό να «χρησιμοποιήσουν» περισσότερο τη σωματική βία σε σύγκριση με τα κορίτσια που επιδίδονται περισσότερο στον κοινωνικό εκφοβισμό.

Πότε αποτελεί  παράγοντα κινδύνου (εμφάνισης βίας) το σχολείο;

Συμβαίνει όταν στα πλαίσια του σχολείου εμφανίζονται πρότυπα ανταγωνιστικότητας που οδηγούν στην έλλειψη συνεργασίας κατά τη διαδικασία της μάθησης, παράλληλα με την αποχή ενός κώδικα συμπεριφοράς για τον συνολικό προγραμματισμό της μάθησης.  Επιπλέον, υπάρχουν περιπτώσεις έλλειψης ενθάρρυνσης μαθητικών πρωτοβουλιών και δημιουργικότητας ως προς την μάθηση που καλλιεργούν αντίστοιχα αρνητικά αισθήματα μεταξύ των μαθητών. Ακόμη, λειτουργεί αρνητικά η έλλειψη συνεργασίας με τους γονείς  και το μειωμένο ενδιαφέρον για τη συναισθηματική ζωή των παιδιών. Τέλος, η αδιαφορία ή η ανοχή σε μια βίαιη συμπεριφορά αλλά και η έλλειψη προγραμμάτων ψυχοκοινωνικής αγωγής επηρεάζουν αρνητικά τη μαθησιακή κοινότητα.

Συμβουλές για εκπαιδευτικούς:

• Η πρόληψη αποτελεί ευθύνη των εκπαιδευτικών για αυτό το λόγο, πρέπει να συζητήσουμε εξ αρχής μέσα στην τάξη τον ορισμό, τις μορφές αλλά και τις επιπτώσεις της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού.
• Ως εκπαιδευτικοί μιλάμε στα παιδιά για τα δικαιώματα τους  και οργανώνουμε ομάδες εργασίας σχετικές με το ζήτημα αυτό, ενισχύοντας παράλληλα τη συνεργασία μεταξύ των μαθητών (δημιουργία ομαδικού – συνεργατικού κλίματος στην τάξη).
• Συζητάμε με το παιδί τις συμπεριφορές που το ενοχλούν, καθώς και το κατά πόσο η συχνότητα αυτών των συμπεριφορών το επηρεάζει περισσότερο αρνητικά.
• Ενισχύουμε τα παιδιά να αποκαλύψουν τέτοια φαινόμενα και να μην σιωπούν σε αυτά.
• Συμβάλλουμε καθοριστικά στην ομαλή ένταξη καινούργιων μαθητών  ή μαθητών από άλλα πολιτισμικά πλαίσια στην τάξη.
• Δείχνουμε στο παιδί πως νοιάζεται και πως θα είναι δίπλα του σε ότι αυτό χρειαστεί.
• Οφείλουμε  να συζητάμε ήρεμα με το παιδί – θύμα, διαβεβαιώνοντάς  το πως δεν φταίει και πως κανείς δεν πρέπει να υφίσταται συμπεριφορές εκφοβισμού.
• Σε περίπτωση που διακρίνουμε  πως κάποιο παιδί περιθωριοποιείται ή «ετικετοποιείται» συστηματικά από τους συμμαθητές του, είναι χρέος μας να ενημερώσουμε αμέσως τους γονείς του, καθώς και τον διευθυντή του σχολείου αλλά και να συνεργαστούμε με όλους τους φορείς (σχολείο, συμβούλους, ψυχολόγους).
• Δε διστάζουμε να Ζητήσουμε τη βοήθεια ενός ψυχολόγου, εάν αυτό  κρίνετε απαραίτητο!

Τι κάνει ο Εκπαιδευτικός σε περίπτωση που γίνει μάρτυρας επεισοδίων βίας:

Αρχικά, ο εκπαιδευτικός πρέπει να χωρίσει τους «αντιπάλους» ή να αποσπάσει την προσοχή τους την ώρα που συμβαίνει το επεισόδιο.  Αφού χωρίσει τα παιδιά, πρέπει να αφιερώσει χρόνο και στους δύο συμμετέχοντες, χωρίς να απορρίπτει το παιδί- θύτη, καθώς έτσι κινδυνεύει να τον αποκλείσει από την όλη διαδικασία.  Προσπαθεί να προσδιορίσει το πρόβλημα και να βρει τις αιτίες ή τα κίνητρα που οδήγησαν το παιδί ή τα παιδιά σε αυτή την πράξη.  Προτείνει λύσεις που μπορούν να ικανοποιήσουν και τις 2 πλευρές και βοηθά τα παιδιά να ασκηθούν σε πιο υγιείς τρόπους επίλυσης ή διαχείρισης των συγκρούσεων.  Τέλος, καθιστά ξεκάθαρο στα παιδιά τους κανόνες λειτουργίας του πλαισίου, το σκοπό που εξυπηρετούν και τις συνέπειες της παράβασής τους.

Λεκτικές φράσεις κλειδιά στην επικοινωνία εκπαιδευτικού – θύτη		Μη Λεκτικές συμβουλές στην επικοινωνία εκπαιδευτικού – θύτη:
Παρακάτω δίνονται μερικά παραδείγματα λεκτικής επικοινωνίας μεταξύ εκπαιδευτικού και θύτη και τα αντίστοιχα μηνύματα που εμπεριέχει αυτή η επικοινωνία. «Πώς και αποφάσισες να τον χτυπήσεις;» Υπάρχει επιλογή και ευθύνη για την επιλογή. «Θα πρέπει τώρα να πάμε στο γραφείο και να βρούμε μαζί ένα τρόπο να λύσουμε αυτό το πρόβλημα» Το παιδί μπορεί να λύσει τα προβλήματά του και να λάβει υποστήριξη αν χρειαστεί. «Πώς νομίζεις ότι ένοιωσε;» Ενθαρρύνει την ενσυναίσθηση του παιδιού και προσκαλεί σε επικοινωνία. «Τι νομίζεις θα μπορούσε να γίνει για να μην επαναληφθεί ξανά;» Το παιδί μπορεί να βρει τρόπους να αποφύγει τη βία. ΠΟΤΕ: «Η τιμωρία σου είναι στέρηση όλων των επόμενων διαλειμμάτων» Τιμωρεί (δίνει έμφαση σε αυτή) και αδιαφορεί για εξηγήσεις. ΠΟΤΕ: «Κοίτα τι έκανες, απαράδεκτη συμπεριφορά!» Απευθύνει κατηγορία, επικρίνει, αποσκοπεί στη δημιουργία ενοχών. ΠΟΤΕ: «Για να δούμε τώρα τι θα σκεφτείς για να το εξηγήσεις αυτό!» Ειρωνεία, υπονοώντας ότι το παιδί δεν είναι ικανό ούτε να δώσει εξηγήσεις γι’ αυτό που έκανε, πόσο μάλλον να βρει μία λύση στα προβλήματά του. Όχι: «Χτύπησες το Γιώργο;» Αλλά: «Ο Γιώργος πονάει και κλαίει. Τι συνέβη;» Αποφεύγουμε τα ψέματα...		Διατηρήστε την έκφραση του προσώπου σας ουδέτερη, αποφύγετε το θυμωμένο ή συνοφρυωμένο ύφος. Διατηρήστε οπτική επαφή αλλά αποφύγετε να επιμείνετε να κάνει το ίδιο και ο μαθητής (π.χ. «να με κοιτάς όταν σου μιλάω»). Βεβαιωθείτε ότι δίνετε αρκετό προσωπικό χώρο και αποφύγετε να έρθετε πολύ κοντά στο πρόσωπο του μαθητή. Αποφύγετε να κουνήσετε το δάκτυλό σας, να βάλετε τα χέρια σας στη μέση σας, να χτυπήσετε ένα αντικείμενο (π.χ. πόρτα, βιβλίο). Αποφύγετε να ανεβάσετε την ένταση της φωνής σας, διατηρήστε ήρεμο τόνο. Αν διαπιστώσετε ότι αναστατώνεστε ή θυμώνετε, δώστε λίγο χρόνο στον εαυτό σας και πάρτε μερικές βαθιές ανάσες, για να ηρεμήσετε, πριν μιλήσετε στο μαθητή. Αν δε μπορείτε μόνοι σας να ελέγξετε την κατάσταση, ζητήστε τη βοήθεια του υπόλοιπου προσωπικού του σχολείου.

Ενέργειες πρόληψης στα πλαίσια του σχολείου:

• Συζήτηση και ενημέρωση των παιδιών από τους καθηγητές για τα δικαιώματα τους, αλλά και τις υποχρεώσεις ή τους κανόνες του σχολείου.
• Εύρεση κατάλληλων τρόπων έκφρασης της επιθετικότητας, όπως τα αθλήματα και η τέχνη.
• Ουσιαστική εποπτεία στο διάλειμμα και κυρίως στους χώρους που θεωρούνται υψηλής επικινδυνότητας (τουαλέτες, απόμερα μέρη της αυλής).
• Επικοινωνία με τους γονείς για τυχόν προβλήματα.
• Λήψη ενεργειών για την ομαλή ένταξη νεόφερτων παιδιών ή παιδιών με ιδιαιτερότητες ή ειδικές ανάγκες.
• Ενίσχυση της συνεργασίας και της αλληλεγγύης μέσα από πληθώρα ομαδικών εργασιών και δραστηριοτήτων (απαραίτητο κριτήριο είναι οι συχνές αλλαγές στη σύνθεση της ομάδας).
• Διαρκής επιμόρφωση των εκπαιδευτικών για την αναγνώριση και διαχείριση του φαινομένου
• Να παροτρύνονται οι γονείς να συμμετέχουν ενεργά και να συνεργάζονται με τους δασκάλους και το σχολείο.

Αποτελεί ανάγκη η πρώιμη παρέμβαση με συστηματικές και εξατομικευμένες στρατηγικές ανάλογα με τα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες του κάθε σχολικού πλαισίου!

             Αγάπη Τερζοπούλου,                       Ελένη Αλεξανδρίδου,

    Ψυχολόγος Α.Π.Θ.                                Φιλόλογος

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Άρθρα:

School bullying, homicide and income inequality: a cross-nationalpooled time series analysis (Frank J. Elgar, Kate E. Pickett, William Pickett ,Wendy Craig, Michal Molcho, Klaus Hurrelmann, Michela Lenzi)

Bullying and cyberbullying: Convergent and divergent predictor variables (Josι A. Casas a, Rosario Del Rey , Rosario Ortega-Ruiz)

Violence, bullying and academic achievement: A study of 15-year-old adolescents and their school environment (Ida Frugεrd Strψma, Siri Thoresena, Tore Wentzel-Larsena, Grete Dyba)

Ηλεκτρονικές σελίδες:

“Η βία στο σχολείο και η αντιμετώπισή της” :

http://sciencearchives.wordpress.com/2012/01/20/%CE%AF-%CE%AF-%CF%8E-t/

“Επιθετικότητα στο σχολείο. Προτάσεις για πρόληψη και αντιμετώπιση” :

http://paroutsas.jmc.gr/agressiv.htm

“Πώς πρέπει να δράσουν γονείς και καθηγητές απέναντι στη σχολική βία;” :

http://reviews.in.gr/greece/bullying/Article/?aid=1231240938

“Έντυπο υλικό για το σχολικό εκφοβισμό” (από την Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.):

http://epsype.blogspot.gr/2012/02/6.html

Συνοπτικό Εγχειρίδιο Αντιμετώπισης «Σχολικού Εκφοβισμού» Εκπαιδευτικών Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης

Καραβόλτσου Α. Αθηνά,  Αθήνα  2013