Με απλά λόγια... - Γράφει η Αγάπη Τερζοπούλου

Το θέμα στο σημερινό άρθρο είναι πώς συμβάλλουν οι ενήλικες- ή καλύτερα συγκεκριμένοι ενήλικες-  στο φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού και ίσως στην επιθετικότητα ενός παιδιού γενικότερα.

Ετοιμάστηκα και έψαξα σελίδες και άρθρα που έχουν γραφτεί και εξηγούν την αιτιολογία του φαινομένου και πιστέψτε με είναι πολλά. Τα έχω διαβάσει αρκετές φορές και στη διάρκεια των σπουδών μου, αλλά και κάθε φορά που προετοιμάζομαι ως επαγγελματίας για τη δουλειά μου στα σχολεία. Επιτρέψτε μου, αυτή τη φορά όμως να μη σας βομβαρδίσω με επιστημονικές θεωρίες αλλά να καταθέσω τη δική μου άποψη και τη μικρή ως τώρα επαφή μου και εμπειρία με το φαινόμενο του εκφοβισμού. Επιτρέψτε μου να σας μιλήσω με απλά λόγια…

Τι σημαίνει η βία διδάσκεται με απλά λόγια;

Είναι οι οδηγίες που δίνουμε στο παιδί μας όταν αντιμετωπίζει μια δυσκολία, οι κανόνες και οι κώδικες επικοινωνίας που υπάρχουν μέσα στο σπίτι μας, που περνούν στο παιδί από μικρή ηλικία και τις επικοινωνούν οι γονείς στα παιδιά είτε με τα λόγια είτε με τις πράξεις τους (πρότυπα).

«Αν σε χτυπήσει, φυσικά και θα χτυπήσεις για αντίποινα.»

«Μην τυχόν και σε κοροϊδέψουν, θα τους βρίσεις κι εσύ.»

«Δε θέλω να σε ξαναδώ να κάνεις παρέα με αυτόν, είναι κακή επιρροή.»

«Αν σε κοροϊδέψουν ξανά να τους σπάσεις τα μούτρα.»

«Αν σε ακουμπήσει ξανά ο αυτιστικός συμμαθητής σου, να τον χτυπήσεις. Αν είναι δυνατόν, το βλαμμένο έχει το θράσος να ακουμπάει το γιο ή την κόρη μου»

«Αν είναι δυνατόν, δε φτάνει που ήρθε από άλλη χώρα, παίρνει και καλούς βαθμούς;»

«Πώς είναι δυνατόν το παιδί μου να είναι στην ίδια τάξη με ένα παιδί με ειδικές ανάγκες;»

«Καλά δεν το βλέπεις πώς είναι;;»

«Άντε ρε βρωμιάρη (προσθέστε όποια προέλευση θέλετε), γύρνα από εκεί που ήρθες να ξεβρωμίσει ο τόπος μας.»

«Δε τους βλέπεις;; έχουν εξαπλωθεί παντού, μας παίρνουν τις δουλειές, κλέβουν τα σπίτια μας κι έχουν το θράσος να…»

Είναι όλα αυτά που λέμε και κάνουμε στο παιδί μας και εδώ είναι που φαίνεται ανέλπιστο και ανούσιο κάθε πρόγραμμα που μπορεί να υλοποιείται στα σχολεία και στις τάξεις, γιατί με το που θα βγει το παιδί από το σχολικό αυλόγυρο, όχι μόνο θα διαπιστώσει ότι αυτά που έμαθε δεν ισχύουν για την οικογένεια του, αλλά μπορεί να έχει και συνέπειες που τόλμησε να διαφοροποιηθεί ή να εκφράσει άλλη γνώμη από αυτή των γονιών του.

Ας πάρουμε μια άλλη περίπτωση…

Αυτή ενός παιδιού στην οικογένεια του οποίου δε μιλάνε πολύ, οπότε ο κίνδυνος να παπαγαλίσει τα γνωστά ποιηματάκια, μειώνεται αισθητά… Αλλά σε αυτή την οικογένεια, όταν ο μπαμπάς ή η μαμά γυρίζει νευριασμένος από τη δουλειά, ξεσπάει με βρισιές και ξύλο στα παιδιά που τόλμησαν να πουν ή να κάνουν λάθος (το λάθος όπως εκείνοι το αντιλαμβάνονται). Είναι η οικογένεια στην οποία κάθε διαφωνία τιμωρείται με ξύλο, είναι αυτή η οικογένεια που το θυμό της τον λύνει με τις μπουνιές.

Ή μπορεί να είναι οι γονείς που πιστεύουν ότι η στρατιωτικού τύπου πειθαρχία θα βγάλει σωστούς άντρες (κυρίως) και σκληραγωγημένα παιδιά.

Μια διαφορετική οικογένεια…

Είναι αυτή στην οποία το παιδί επιστρέφει με 8 στο διαγώνισμα της φυσικής και η απάντηση των γονιών είναι «Μα πόσο άχρηστος/η είσαι;» «Η ανικανότητά σου με εξοργίζει» «Ένα τούβλο θα μείνεις», γιατί πολύ απλά κάτι λιγότερο από το άριστα δε συγχωρείται. Η τελειότητα αποτελεί στόχο και σκοπό ζωής και φυσικά για αυτούς τους γονείς το παιδί δεν τη φτάνει ποτέ…

Άλλο ένα σενάριο….

«Εμένα οι γονείς μου δεν πολυνοιάζονται για το τι κάνω… τις περισσότερες φορές δε μου δίνουν σημασία, νομίζω ότι αγαπούν τα αδέρφια μου περισσότερο, δε νομίζω να ξέρουν τι ώρα γύρισα χτες και αν έφαγα» Είναι οι μονίμως κουρασμένοι και κάθε επίτευγμα ή δραστηριότητα του παιδιού τους φαίνεται ανούσια ή βαρετή.

Αυτή η εικόνα έχει εντυπωθεί στο μυαλό μου και κάθε φορά που θέλω να εξηγήσω τη βία είτε σε μένα είτε σε άλλους όταν με ρωτάνε, τη χρησιμοποιώ. Βέβαια βία δεν είναι μόνο η σφαλιάρα ή το ξύλο που μπορεί να έχει φάει κάποιος. Αυτό είναι εύκολο να το δεις και να το ξεχωρίσεις. Βία είναι μια έννοια με πολλές μορφές, που αλλάζει συνεχώς μάσκες και χρησιμοποιεί διαφορετικά τεχνάσματα για να χτυπήσει τον άλλο. Αφήστε το μυαλό σας ελεύθερο και δείτε τι σημαίνει για τον καθένα αυτή η εικόνα, αν του ξυπνάει μνήμες ή αν του θυμίζει το οτιδήποτε του έχει συμβεί στη ζωή του μέχρι σήμερα… Το ερώτημα είναι πώς μπορούμε να σπάσουμε αυτόν τον κύκλο και όσοι το έχουν καταφέρει, ας είναι αυτοί που θα μας βοηθήσουν ή θα μας πουν το πώς τα κατάφεραν, ας είναι οι αρωγοί και οι φωτεινοί σηματοδότες στο σήμερα και σε αυτό που αντιμετωπίζουν και βιώνουν τα παιδιά… Αν δεχτούμε όλοι ότι κάτι στραβό έχει αυτή η εικόνα ή ότι κάτι λάθος έχει γίνει στην πορεία μας, για να μιλάμε σήμερα για βία στα σχολεία, τότε αυτό που μας μένει είναι να αναρωτηθούμε, να ψάξουμε και να αντιδράσουμε. Λάθη έγιναν και θα συνεχίσουν να γίνονται, το θέμα είναι τι επιλέγουμε να κάνουμε με αυτά, όταν πια τα αναγνωρίσουμε…

Τι γίνεται στο σχολείο;;;

Σε αυτό το πλαίσιο η βία σε οποιαδήποτε μορφή, θεωρητικά και τυπικά, απαγορεύεται. Τις περισσότερες φορές συναντάμε την άρνηση του φαινομένου, κάτι που οδηγεί ή και ενθαρρύνει την αποσιώπηση γεγονότων και κάτι που προκαλεί κάθε φορά την έκπληξη όταν αποκαλύπτονται. Εδώ θα χρειαστεί να επισημάνω ότι τις περισσότερες φορές το γεγονός του εκφοβισμού γίνεται υπό την άγνοια των εκπαιδευτικών… Ή μήπως όχι…;

«Νομίζω ότι το θέμα του σχολικού εκφοβισμού είναι λίγο στημένο.

Στο δικό μας το σχολείο φυσικά και δεν έχουν εκδηλωθεί τέτοιες συμπεριφορές.

Νομίζω ότι τα παραλέτε… εντάξει είναι λίγο πιο ντροπαλός από τα άλλα παιδιά, αλλά όχι δεν τον έχουν κοροϊδέψει ούτε μια φορά.

Παιδιά είναι μωρέ, θα μαλώσουν που και που.»

Η πιο συχνή ερώτηση έχει να κάνει με τις ενδείξεις των μαθητών που θα βοηθήσουν τον εκπαιδευτικό να αντιληφθεί ότι ο μαθητής τους είναι θύμα σχολικού εκφοβισμού.

Κάποιες από αυτές με απλά λόγια (και πάλι) είναι αυτές:

«Είναι το συγκεκριμένο παιδί που όταν (προσπαθεί) να πει μάθημα επικρατεί ένα σούσουρο στο ακροατήριο,

Το παιδί που θα μπει σε ομάδα μόνο όταν το βάλει ο γυμναστής,

Που περπατά με το κεφάλι σκυμμένο τις περισσότερες φορές, γιατί φοβάται να δει τους άλλους κατάματα,

Είναι αυτός/ η που στο διάλειμμα μένει στην τάξη,

Ή κάθεται μόνος/η στο παγκάκι της αυλής,

Είναι το παιδί που στις εκδρομές δεν έχει συμμαθητή στο διπλανό κάθισμα ούτε συγκάτοικο στο δωμάτιο του ξενοδοχείου,

Είναι ο μαθητής σου που δε θα συναντήσεις ποτέ στην πλατεία ή στο πάρκο, γιατί απλά δεν έχει με ποιον να παίξει ή να βγει βόλτα και το χειρότερο, μπορεί να μην το δεις γιατί φοβάται να πάει σε εκείνα τα μέρη… Την τελευταία φορά που ήταν εκεί έφαγε ξύλο ή τον περιγέλασαν ή τον έφτυσαν ή τον απείλησαν να μην ξαναπατήσει, γιατί δεν ανήκει εκεί και τους χαλάει την αισθητική ή τη διασκέδασή τους.»

Την απάντηση για το αν υπάρχουν ή όχι μαθητές μέσα στην τάξη με αυτά τα χαρακτηριστικά την ξέρουν οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί, απλά και πάλι δε θεωρώ τυχαίο το γεγονός ότι σε όποια παρέα κι αν κάτσω και συζητήσουμε για αυτό το θέμα, όλοι θυμούνται κι από ένα περιστατικό. Η περιέργειά μου με οδήγησε στο να ρωτήσω και μεγαλύτερους, στην ηλικία των γονιών μου. Και πάλι η απάντηση θετική. Ρώτησα και δασκάλους για τα δικά τους σχολικά χρόνια και πάλι η απάντηση θετική…

Άραγε το φαινόμενο αποτελεί έκφραση των τάσεων της μόδας σήμερα ή απλά τώρα έχουμε ένα όνομα για να το περιγράψουμε;

Κλείνοντας, πιστεύω ότι κανένας άνθρωπος και κανένα παιδί δε γεννήθηκε θύτης ούτε απλά μια μέρα ξύπνησε και είπε «ας βασανίσω τους συνανθρώπους μου». Κάθε άνθρωπος έχει τη δική του ιστορία, κάθε παιδί θύμα- θύτης- παρατηρητής, αλλά πάνω από όλα παιδί, έχει τις εμπειρίες και τα εφόδιά του. Ας είναι λοιπόν αυτή η μέρα μια αφορμή να δράσουμε, να συνεργαστούμε και να βοηθήσουμε τα παιδιά να αλλάξουν την ιστορία τους ή έστω να τη βελτιώσουν…

Και πάνω από όλα ευχαριστώ τους γονείς, τους δασκάλους, τους συναδέλφους και όλους εκείνους τους ενήλικες, τους άλλους ενήλικες, που μου έμαθαν και μου δείχνουν εμπράκτως ότι προσπαθούν να φέρουν την αλλαγή και να ξεχωρίσουν, όχι μόνο αυτή τη μέρα, αλλά κάθε μέρα και μου δίνουν την ελπίδα ή μάλλον μου μαθαίνουν την ελπίδα και την αισιοδοξία!

Αγάπη Τερζοπούλου,

Ψυχολόγος Α.Π.Θ.