Η σημασία της πρόληψης στην παιδική σεξουαλική κακοποίηση - Γράφει η Αγάπη Τερζοπούλου

Παιδεραστία, Παιδοφιλία, Παιδική Σεξουαλική Κακοποίηση.... Λέξεις δύσκολες, όχι στην κατανόησή τους, αλλά κυρίως συναισθηματικά. Κάθε μία από αυτές συνοδεύεται κι από το δικό της ορισμό και από θεωρίες γύρω από την αιτιοπαθογένειά τους, αλλά εδώ δε θα ήθελα να θίξω τίποτα αυτά... Θα ήθελα να προσεγγίσω αυτό το ζήτημα από τη σκοπιά της πρόληψης και προστασίας των παιδιών κι εύχομαι στο τέλος αυτού του άρθρου να έχει επιτευχθεί ο στόχος μου.

Για να καταλάβουμε τη σημασία της πρόληψης στην παιδική σεξουαλική κακοποίηση πρέπει κατά τη γνώμη μου να συνειδητοποιήσουμε τις συνέπειες που αυτή έχει στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού.

Γονείς αναφέρουν ότι στην ηλικία των 2-4 ετών τα παιδιά εκδηλώνουν ακατάλληλη για την ηλικία τους σεξουαλική συμπεριφορά, ενώ στην ηλικία των 4-6, ότι παρουσιάζουν έντονο άγχος, σημάδια κατάθλιψης και μια γενικά αποδιοργανωμένη συμπεριφορά.

Τις μεγαλύτερες συνέπειες (χωρίς να θέλω να υποβαθμίσω τη σημαντικότητα των άλλων μορφών σεξουαλικής κακοποίησης) τη βιώνουν τα παιδιά που κακοποιήθηκαν από οικεία πρόσωπα και φιγούρες εμπιστοσύνης (συγγενείς, δάσκαλος, παπάς).

Οι συχνότερες διαταραχές που σχετίζονται με τη σεξουαλική κακοποίηση στην παιδική ηλικία είναι αυτές του καταθλιπτικού φάσματος, οι αγχώδεις διαταραχές, οι διαταραχές πρόσληψης τροφής (κυρίως στα κορίτσια) και διαταραχές που σχετίζονται με την κατάχρηση και εξάρτηση από ουσίες. Σε αυτές τις περιπτώσεις δεν είναι σπάνιο οι διαταραχές να συνοδεύονται από αυτοκτονικές ιδέες ή και απόπειρες και μακροπορόθεσμα να παρατηρείται δυσκολία στη σύναψη προσωπικών σχέσεων.

Ένα ιδιαίτερο θέμα σε ζητήματα κακοποίησης (πόσο μάλλον σε ζητήματα παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης) αποτελεί η αποκάλυψή της. Αυτό που έχει παρατηρηθεί είναι ότι τα παιδιά που έχουν κακοποιηθεί τείνουν να αρνούνται ή να ελαχιστοποιούν την κακοποίηση τους ακόμα και στην ενήλικη ζωή και ως πιθανοί λόγοι έχουν αναφερθεί η παιδική αμνησία, η μη κατανόηση της φύσης της κακοποίησης, οι συναισθηματικοί λόγοι και οι ενεργητικές προσπάθειες να ξεχάσουν το συμβάν. Γιατί όμως, τα παιδιά δεν αποκαλύπτουν την κακοποίηση;;; Τα δεδομένα των ερευνών συμφωνούν ότι όπως και σε κάθε άλλη μορφή βίας, έτσι και στη σεξουαλική κακοποίηση, τα θύματα διακατέχονται από έντονο φόβο για χειρότερες συνέπειες από την πλευρά του θύτη. Το ιδιαίτερο αυτών των περιπτώσεων όμως, αποτελεί το γεγονός ότι η κακοποίηση τις περισσότερες φορές γίνεται από το οικείο και κοντινό περιβάλλον, κάτι που το καθιστά ακόμα πιο περίπλοκο. Τέλος, τα παιδιά- θύματα σεξουαλικής βίας βιώνουν έντονα το αίσθημα ντροπής για αυτό που τους συνέβη και υπολογίζουν τον εαυτό τους ως συνυπεύθυνο πιστεύοντας ότι προκάλεσαν το θύτη τους, γεμίζοντας με αυτό τον τρόπο με περισσότερες ενοχές.

Αυτό που θα πρέπει να γνωρίζουν οι γονείς για να προστατέψουν ή να θίξουν αυτό το ζήτημα με τα παιδιά τους είναι ότι ο φόβος και η τρομοκρατία, κυρίως μέσα από τις φήμες δε βοηθούν αλλά το αντίθετο μπορούν να οδηγήσουν σε λάθος πρακτικές. Δεν είναι τυχαίο που τα παιδιά φαντάζονται τον «κακό» άνθρωπο ως έναν παράξενο ξένο με τερατόμορφες ιδιότητες, και καταλήγουν να βρίσκονται σε σύγχυση αν κακοποιηθούν από το κοντινό περιβάλλον, το οποίο είχε την απόλυτη εμπιστοσύνη τους. Αυτό που ονομάζουμε προληπτική διαπαιδαγώγηση, είναι καλό να ξεκινά από το σπίτι με ασκήσεις που μοιάζουν με παιχνίδι, αλλά ένα παιχνίδι που σκοπό έχει την εντύπωση κανόνων σωτήριων στη μνήμη τους.

Μια ιδέα για το πώς μπορούμε να θίξουμε αυτά τα ζητήματα θα παρουσιαστεί εν συντομία.

Το πρώτο βήμα είναι η γνωριμία με το σώμα του και τις περιοχές που συνηθίζουμε να αποκαλούμε απόκρυφες. Το μπάνιο είναι μια καλή ευκαιρία, για να παίξουμε το παιχνίδι «ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΤΟ…;», αφήνοντας το παιδί να μας δείχνει το μέρος του σώματος που ρωτάμε. Μην αποφύγετε τη γενετήσια περιοχή, γιατί αυτήν ακριβώς θέλουμε να μάθει το παιδί.

Μεγαλώνοντας είναι σε θέση και επιβάλλεται να γνωρίζει και να διακρίνει ποιο είναι το καλό και πιο το κακό άγγιγμα και κυρίως ποιο είναι το άγγιγμα που μου αρέσει και με κάνει να νιώθω χαρούμενος και ποιο αυτό που με φέρνει σε δύσκολη θέση ή με πονάει ή με κάνει να νιώθω άβολα. Εδώ είναι και η κατάλληλη στιγμή να του διδάξετε ποιες χειρονομίες είναι κοινωνικές και ποιες ερωτικές. Μπορείτε να του δίνεται παραδείγματα μέσα από την καθημερινότητα, όπως η αγκαλιά, το φιλί, τα χάδια (κοινωνικά Vs ερωτικά) ή οι γραντζουνιές, μπουνιές ή το άγγιγμα στα γεννητικά όργανα. Έχοντας κατά νου το παιδί τι του αρέσει και τι όχι ή τι επιτρέπεται και τι όχι, μπορεί να οριοθετεί τον εαυτό του και τους άλλους όσο αφορά το σώμα του και να προστατευτεί αν πάει να παραβιαστεί.

Τέλος, χτίζοντας τη σχέση εμπιστοσύνης με τα παιδιά και εγκαθιδρύοντάς την, είναι καλό να του μάθετε ποια μυστικά μπορεί να κρατά κρυφά και ποια επιβάλλεται να αποκαλύψει. Ή αλλιώς ποια είναι τα καλά μυστικά (π.χ. μια έκπληξη σε ένα μέλος της οικογένειας) και ποια τα κακά μυστικά (π.χ. αγγίγματα στα γεννητικά όργανα, λόγια που το φέρνουν σε δύσκολη θέση).

Αγάπη Τερζοπούλου,

Ψυχολόγος Α.Π.Θ.

Βιβλιογραφία

• Berkenkamp, L. & Atkins, S. C., (2005). Πώς να μιλήσετε στα παιδιά σας για το σεξ. 7-74, Lector jr.
• Cohen, J.A. & Mannarino, A.P., (1996). A treatment outcome study for sexually abused preschool children: Initial Findings. Psychiatry, 35:1, 42-50.
• Hall, Ryan C.W. & Hall Richard C.W., (2007). A profile of Pedophilia: Definition, Characteristics of offenders, recidivism, treatment outcomes, and forensic issues. Mayo Clinic Proc. 82(4), 457-471.
• Sjöberg, R. L. & Lindbland, F. (2002). Limited disclosure of sexual abuse in children whose experiences were documented by videotape. Am J. Psychiatry. 159, 312-314.
• Bacus, A., (2005). Οι γονείς ρωτούν, οι ψυχολόγοι απαντούν, τόμος 2. 46-48. Lector jr.
• Η Κίκο και το χέρι: Μια συνεργασία των Council of Europe & Βουλή των Ελλήνων & "Ένα στα Πέντε".