Άγχος στην παιδική ηλικία

Το άγχος ορίζεται ως την αντίδραση του ατόμου απέναντι σε μια απειλή είτε εσωτερική είτε εξωτερική ακόμα κι αν αυτή είναι πραγματική ή φανταστική. Είναι η αντίδρασή του όταν αντιλαμβάνεται (συνειδητά ή ασυνείδητα) ότι οι δυνατότητές του δε μπορούν να ανταποκριθούν στην ένταση που προκαλείται από αυτό που αντιλαμβάνεται ως απειλή.

Βέβαια το άγχος από μόνο του μπορεί να αποτελέσει κινητήρια δύναμη για τον άνθρωπο όταν ελέγχεται από αυτόν, αλλά μπορεί να οδηγήσει και στην εμφάνιση ψυχοπαθολογίας.

Σε παιδιά και ενήλικες ο ορισμός του άγχους δε διαφέρει, αυτό όμως που αλλάζει είναι ο τρόπος που το εκδηλώνουν. Στα παιδιά, ιδίως μικρότερων ηλικιών, οι πληροφορίες που θα δώσουν με τη χρήση του λόγου είναι φτωχές και πολλές φορές ανύπαρκτες. Ο τρόπος, όμως, που θα παίξουν με τα παιχνίδια τους ή τους συνομηλίκους τους, οι ζωγραφιές, η συμμετοχή τους και γενικότερα η στάση τους στην τάξη, είναι τα σημεία που θα μας ανησυχήσουν ή θα μας υποψιάσουν για την εμφάνιση κάποιας ψυχοπαθολογίας ή δυσκολίας.

Παρακάτω θα δούμε τις διαταραχές που σχετίζονται με το άγχος στην παιδική ηλικία.

Διαταραχή Άγχους Αποχωρισμού

Στη ΔΑΑ παρατηρούμε την έντονη ανησυχία του παιδιού όταν λείπουν οι γονείς ή ενδέχεται να λείψουν από το σπίτι. Διακατέχεται από τον έντονο φόβο του μήπως χάσει τα πρόσωπα που το φροντίζουν, ή φοβάται ότι το ίδιο θα χαθεί ή θα απαχθεί και μπορεί να είναι απρόθυμο να πάει στο σχολείο, να μείνει μόνο του ή να κοιμηθεί μόνο του και τέλος να παραπονιέται για σωματικές ενοχλήσεις όταν πρόκειται να αποχωριστεί από τους γονείς. Σε μεγαλύτερα παιδιά μπορεί να αναφέρονται φόβοι του παιδιού για τέρατα, κλέφτες, ή ζώα ή να παρουσιάζουν καταθλιπτική διάθεση.

Ειδικές Φοβίες

Ο φόβος είναι ένα συναίσθημα απαραίτητο για την επιβίωση, καθώς είναι αυτό που προειδοποιεί τον άνθρωπο για τον κίνδυνο που περιέχει μια κατάσταση και τον προστατεύει. Στις ΕΦ έχουμε έναν έντονο, συνεχιζόμενο και αδικαιολόγητο φόβο και άγχος απέναντι σε μια κατάσταση ή ένα αντικείμενο, το οποίο επηρεάζει τη λειτουργικότητα του παιδιού σε πολλούς τομείς και μπορεί να καταλήξει ακόμα και σε κρίση πανικού όταν εκτίθεται στο φοβικό ερέθισμα.

Σχολική Φοβία

Στη βιβλιογραφία η ΣΦ αναφέρεται σαν ειδική μορφή της ΔΑΑ, γιατί φαίνεται να σχετίζεται περισσότερο με το άγχος που βιώνει το παιδί στο ενδεχόμενο να αποχωριστεί τους γονείς του, παρά με κάποιες πτυχές στης σχολικής κοινότητας. Εκδηλώνεται με έντονο άγχος απέναντι στο σχολείο ή όταν πρόκειται να συμμετέχει σε κάποια δραστηριότητα και καταλήγει στην άρνηση του παιδιού να πάει ή να συμμετέχει στο σχολείο.

Καταναγκαστική Διαταραχή

Σε αυτή τη διαταραχή το παιδί νιώθει εξαναγκασμένο να επιτελέσει μια τελετουργία, π.χ να αγγίξει το πιρούνι του 3 φορές πριν φάει (καταναγκασμοί) για να καταστείλει επαναλαμβανόμενες και έντονες σκέψεις, που του προκαλούν ένταση, φόβο και δεν τις ελέγχει (ψυχαναγκασμοί).

Διαταραχή μετά από Ψυχοτραυματικό Στρες

Αυτό που καθιστά τη συγκεκριμένη διαταραχή διαφορετική από τις άλλες αγχώδεις διαταραχές είναι ότι εμφανίζεται όταν το παιδί έρχεται αντιμέτωπο με ένα τραυματικό γεγονός που απείλησε τη σωματική του ακεραιότητα, ή απείλησε τη ζωή του ή ήταν μάρτυρας αυτού του γεγονότος (π.χ. φυσικές καταστροφές, τροχαίο κ.α). Τα κυριότερα συμπτώματα είναι η αναβίωση του τραύματος, η αποφυγή όσων θυμίζουν την κατάσταση αυτή και η αυξημένη διέγερση και εγρήγορση του παιδιού.

Αιτιολογία

Οι παράγοντες που συντελούν στην εμφάνιση των αγχωδών διαταραχών χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: Ατομικοί και Περιβαλλοντικοί.

Οι αιτίες που οφείλονται στο άτομο έχουν να κάνουν με την ιδιοσυγκρασία, με το πού και πόσο επιλέγουμε να επικεντρώνουμε την προσοχή μας και με το πόσο ερμηνεύουμε μια κατάσταση ως απειλητική.

Στοιχεία του περιβάλλοντος που συντελούν στην εμφάνιση άγχους για ένα παιδί μπορεί να είναι η απειλή για τιμωρία ή η απόσυρση της γονικής αγάπης. Μπορεί, επίσης, οι επιθυμίες του παιδιού να έρχονται σε πλήρη σύγκρουση με τα πρέπει και τους κανόνες που του επιβάλλονται και άλλες φορές τα «συμπτώματα» του άγχους του να έχουν ένα συμβολικό χαρακτήρα βαθύτερων ανησυχιών. Τέλος, μια αγχώδης διαταραχή μπορεί να έρχεται από την παρατήρηση και τη μίμηση των σημαντικών ανθρώπων ενός παιδιού ή να αποτελεί μια μαθημένη αντίδραση, η οποία μπορεί να ενισχύεται από τους οικείους του.

Ως γονείς ή εκπαιδευτικοί το να γνωρίζουμε εμείς αρχικά τι είναι άγχος, μας βοηθά στο να παρατηρήσουμε τις αλλαγές πάνω στη συμπεριφορά του παιδιού που θα μας ανησυχήσουν και θα είναι αυτή η γνώση που θα μας ωθήσει να ζητήσουμε βοήθεια ή στήριξη αν καταλάβουμε ότι δεν πρόκειται για «απλό» άγχος αλλά ίσως για κάτι σοβαρότερο.

Και στις δύο περιπτώσεις, όμως, το να ακούμε το παιδί την ώρα που νιώθει τη δυσφορία ή την ένταση που του προκαλεί το άγχος, του δίνει την αίσθηση ότι είναι σημαντικό και αξίζει την προσοχή μας, τονώνει την αυτοπεποίθησή του και το βοηθά να χαλαρώσει. Ακόμα κι αν οι φόβοι και οι ανησυχίες του παιδιού μας φαίνονται ασήμαντες ή αστείες, το να γελάσουμε ή να τις υποτιμήσουμε θα είναι το τελευταίο πράγμα που χρειάζεται το παιδί εκείνη τη στιγμή και το λιγότερο βοηθητικό για το ίδιο.

Για το τέλος, μην ξεχνάτε ότι δεν είναι κάθε άγχος κακό ή παθολογικό, αλλά μη διστάσετε να ζητήσετε βοήθεια όταν τα συμπτώματα και οι αλλαγές στη συμπεριφορά του παιδιού:

Είναι έντονες

Είναι επίμονες

Επηρεάζουν τη λειτουργικότητα του παιδιού.

Αγάπη Τερζοπούλου,

Ψυχολόγος, Α.Π.Θ.

Βιβλιογραφία

• Κοντοπούλου, Μ. (2007). "Παιδί και Ψυχοκοινωνικές Δυσκολίες". Εκδόσεις Gutenberg.
• Μάνου, Ν. (1997). "Βασικά στοιχεία Κλινική Ψυχιατρικής". Εκδόσεις University Studio Press.
• Wenar, C. & Kerig, P.K. (2008). "Εξελικτική Ψυχοπαθολογία. Από τη βρεφική ηλικία στην εφηβεία". Εκδόσεις Gutenberg.